Lozan Antlaşması: Bilinmesi Gerekenler

Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlık mücadelesinin uluslararası alanda tanınmasını sağlayan bir barış anlaşmasıdır. Bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun son bulmasını ve modern Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırlarının belirlenmesini sağlamıştır. Kurtuluş Savaşı’nın ardından Türkiye ve İtilaf Devletleri arasında imzalanan bu antlaşma, Türkiye’nin siyasi, ekonomik ve hukuki geleceğini şekillendirmiştir.

İşte Lozan Antlaşması’nda bilinmesi gereken temel unsurlar:

Tarihsel Arka Plan

Lozan Antlaşması, Kurtuluş Savaşı’nın askeri başarılarının ardından, Türkiye’nin bağımsız bir devlet olarak kabul edilmesi için gerekli diplomatik adımların atıldığı önemli bir süreçtir. 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi ve 1920’deki Sevr Antlaşması, Osmanlı Devleti’ni son derece zayıf bir konuma düşürmüş ve Anadolu’nun büyük bir bölümünü İtilaf Devletleri’nin işgaline açmıştır. Ancak, Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde yürütülen Kurtuluş Savaşı ile bu işgale karşı başarılı bir direniş gösterilmiş ve zaferle sonuçlanmıştır.

Lozan’daki barış görüşmeleri, Türkiye’nin uluslararası alandaki varlığının tanınması ve bağımsızlık mücadelesinin diplomatik alanda onaylanması anlamına gelir.

Antlaşmanın Tarafları

Lozan Antlaşması, Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmıştır. Bu devletler arasında Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya bulunmaktaydı. Türkiye’yi temsilen İsmet İnönü başkanlığında bir heyet katılmıştır. Lozan’da başlayan barış görüşmeleri, uzun ve zorlu müzakerelerin ardından sonuçlanmış ve nihayetinde antlaşma imzalanmıştır.

Sınırlar ve Toprak Düzenlemeleri

Lozan Antlaşması, Türkiye’nin sınırlarının belirlenmesinde büyük rol oynamıştır. Bu antlaşma ile Türkiye’nin uluslararası kabul gören sınırları çizilmiş ve toprak kayıplarıyla ilgili önemli kararlar alınmıştır:

• Yunanistan ile Sınır: Türkiye ve Yunanistan arasındaki sınır, Meriç Nehri olarak belirlenmiş ve Doğu Trakya Türkiye’ye bırakılmıştır.
• Kıbrıs: Kıbrıs, Birleşik Krallık’ın yönetimi altında kalmıştır.
• Irak Sınırı (Musul Meselesi): Musul, Irak sınırları içinde kalmış ve bu konu ilerleyen yıllarda İngiltere ile Türkiye arasında ayrı bir müzakere konusu olmuştur.
• Suriye Sınırı: Türkiye ile Fransa arasında Suriye sınırı çizilmiştir. Hatay, Türkiye’nin dışında bırakılmış, ancak daha sonra 1939’da Türkiye’ye katılmıştır.
• Ege Adaları: Türkiye, 12 Ada ve bazı Ege adalarını İtalya’ya ve Yunanistan’a bırakmıştır. Ancak Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye verilmiştir.

Kapitülasyonların Kaldırılması

Lozan Antlaşması’nın en önemli sonuçlarından biri de kapitülasyonların kaldırılmasıdır. Osmanlı Devleti’nin yabancı devletlere tanıdığı ekonomik ve hukuki ayrıcalıklar olan kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması ile tamamen ortadan kaldırılmıştır. Bu sayede Türkiye, ekonomik bağımsızlığını kazanmış ve kendi ekonomik sistemini kurma yolunda önemli bir adım atmıştır.

Azınlık Hakları

Lozan Antlaşması, Türkiye’deki azınlıkların haklarını koruma altına alan maddeler içermektedir. Ancak burada, Türkiye’deki azınlık statüsü sadece gayrimüslimler için geçerli kabul edilmiştir. Rum, Ermeni ve Yahudi toplulukları, Türkiye’deki azınlıklar olarak tanımlanmış ve bu toplulukların dini özgürlükleri ve eğitim hakları gibi konular güvence altına alınmıştır.

Öte yandan, Yunanistan ile Türkiye arasında bir nüfus mübadelesi kararı alınmıştır. Bu anlaşmaya göre, Batı Trakya’daki Müslümanlar ile Türkiye’deki Rumlar mübadeleye tabi tutulmuş ve zorunlu göçler gerçekleştirilmiştir.

Boğazlar Sorunu

Boğazlar, Lozan Antlaşması’nda ele alınan en önemli meselelerden biridir. Boğazlar, uluslararası denetim altına alınmış ve Boğazlar Komisyonu kurulmuştur. Türkiye, boğazların güvenliğini sağlama hakkını elde etse de boğazların askersizleştirilmesi şartı konulmuştur. Ancak, bu durum 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile değiştirilmiş ve Türkiye, boğazlar üzerindeki tam kontrolünü yeniden kazanmıştır.

Tazminatlar ve Borçlar

Lozan Antlaşması ile Türkiye, Osmanlı Devleti’nden kalan dış borçların bir kısmını üstlenmiştir. Osmanlı’nın borçları, Türkiye ve yeni kurulan devletler arasında paylaştırılmış ve Türkiye bu borçları uzun bir süreçte ödemiştir. Ancak, savaş tazminatları konusunda Türkiye herhangi bir yükümlülük altına girmemiştir. Yunanistan, Batı Anadolu’da neden olduğu zararlar için Türkiye’ye tazminat ödemeyi kabul etmiştir.

Ekonomik ve Hukuki Bağımsızlık

Lozan Antlaşması, Türkiye’nin sadece siyasi bağımsızlığını değil, aynı zamanda ekonomik ve hukuki bağımsızlığını da sağlamıştır. Kapitülasyonların kaldırılması, Türk ekonomisinin yabancı müdahalelerden arındırılmasını sağlarken, yargı bağımsızlığı da kazanılmıştır. Türkiye, kendi hukuk sistemini kurma hakkına sahip olmuş ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde yabancı devletlerin hukukuna tabi olan uygulamalar sona erdirilmiştir.

Lozan’ın Önemi ve Mirası

Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası alanda bağımsız bir devlet olarak tanınmasının en önemli diplomatik başarısıdır. Bu antlaşma, Türkiye’nin egemenlik haklarını güvence altına almış, ekonomik ve hukuki bağımsızlığını sağlamış ve modern Türkiye’nin sınırlarını belirlemiştir. Antlaşma, 20. yüzyılın en önemli diplomatik zaferlerinden biri olarak kabul edilir ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde büyük bir dönüm noktasıdır.

Lozan Antlaşması, Türkiye’nin modernleşme ve bağımsızlık yolundaki en büyük adımlarından biri olarak tarihe geçmiştir. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan bu antlaşma, Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası arenada bağımsız bir devlet olarak tanınmasını sağlamış ve Osmanlı İmparatorluğu’nun sona erdiğini tescillemiştir. Lozan, Türkiye’nin egemenlik haklarını güvence altına almış, toprak bütünlüğünü sağlamış ve kapitülasyonları kaldırarak ekonomik bağımsızlığına kavuşmasını mümkün kılmıştır.